20 гадоў споўнілася Праваабарончаму цэнтру “Вясна” – першай арганізацыі, якая ў 1996 годзе пачала аказваць практычную дапамогу пацярпелым ўдзельнікам мірных акцый.

 Першы разгорнуты матэрыял  пра “Вясну” за’явіўся ў газеце «Навіны» («Свабода»), 9 чэрвеня 1998 года. 

Мы аказваем рэальную дапамогу ахвярам палітычных рэпрэсіяў

 Праваабарончы цэнтр «Вясна-96» — недзяржаўная грамадская арганізацыя, створаная ў красавіку 1996 года падчас масавых акцыяў пратэсту. Асноўныя намаганьні «Вясны-96» накіраваныя на рэальную дапамогу ахвярам палітычных рэпрэсіяў: перадачы ў месцы зьняволеньня, арганізацыі адвакацкай абароны, матэрыяльная і маральная падтрымка сем’яў палітычных вязьняў. Са студзеня 1998 года цэнтр наладзіў выпуск бюлетэня «Права на Волю», які выходзіць на беларускай, рускай і англійскай мовах. Наш суразмоўца — старшыня праваабарончага цэнтра «Вясна-96» Алесь Бяляцкі. 

— Чым было выклікана стварэньне цэнтра?

— Увесну 1996-га пачаліся сур’ёзныя рэпрэсіі супраць палітычных партыяў, пасьля Чарнобыльскага шляху былі затрыманыя шмат людзей. Некаторых зь іх, у прыватнасьці Юрыя Хадыку і Вячаслава Сіўчыка, пасадзілі на доўгі час. Тады ўзьнікла патрэба хутка аказваць магчымую дапамогу і сем’ям, і самім сядзельцам. Напачатку стварылася даволі стыхійная добраахвотная група, і так атрымалася, што каардынацыю яе дзейнасьці ўзяў на сябе я. На тыя часы было нават невядома, хто сядзеў, за што сядзеў, колькі сядзеў, — дакладнай інфармацыі ў поўным аб’ёме не было. А калі і была, то не сьцякалася ў адзін цэнтр, а праходзіла між рукамі людзей, якія займаліся іншым.

— Ці недастаткова было Хельсінкскага камітэта і тых праваабарончых цэнтраў, якія існавалі ў Беларусі?

— Аб’ём праваабарончай працы такі вялікі, што адзін Камітэт, які б ён ні быў моцны і вялікі, проста не можа ахапіць усе бакі гэтай працы. Я хацеў бы нагадаць, што на той час ужо сядзеў у турме беларускі паэт за свой верш «Убей президента», і я сутыкнуўся з праблемай: тыя праваабарончыя арганізацыі, якія ўжо існавалі (іх у нас было некалькі), — яны фактычна не займаліся аказаньнем канкрэтнай дапамогі для людзей, якія трапілі ў крытычную сітуацыю. Гэтыя праваабарончыя арганізацыі вялі маніторынг, г. зн. апісвалі падзеі, распаўсюджвалі інфармацыю за мяжой, спрабавалі прыцягнуць увагу грамадскасьці, але, паўтаруся, рэальнай падтрымкі ад іх не было.

Прыгадаю, калі я хадзіў і шукаў хоць нейкую дапамогу для таго паэта, то зь цяжкасцю, толькі празь месяц мне ўдалося знайсьці мінімальныя сродкі для ягонай маці, якая сапраўды мела вялікія выдаткі, бо мусіла перадаваць перадачы і езьдзіць на спатканьні. Тады я зразумеў, што трэба ствараць свой цэнтр на больш сур’ёзнай і грунтоўнай аснове.

— Вы хочаце сказаць, што калі ў той час чалавека хапалі на мітынгу і садзілі за краты, то гэта была толькі ягоная ўласная праблема і праблема ягоных сваякоў? Ім проста не было куды зьвярнуцца па дапамогу?

— Так, абсалютна.

— А цяпер ёсьць?

— Так. Мы, «Вясна-96», па-першае, імкнемся высьветліць, якія людзі і куды трапілі. Мы спрабуем зьвесьці гэтую інфармацыю ў адно цэлае — і адразу арганізаваць першую, няхай самую элементарную дапамогу. Напрыклад, калі некаму далі «суткі», мы імкнемся, каб у першы ж дзень ён панёс з сабой у камеру перадачу. Працэдура пасадкі такая, што чалавек можа паесьці раз у суткі, а можа і раз у тры дні. Таму мы спрабуем забясьпечыць элементарныя харчы, а пасьля дастаўляем гэтаму чалавеку перадачы ў месца арышту. Калі ж пакараньне — штраф, то спрабуем знайсьці фінансы ці дастаткова заможных асобаў, якія маглі б кампенсаваць гэтыя выдаткі. Тое ж датычыцца і крымінальных працэсаў. Я маю на ўвазе не адміністрацыйныя (г.зн. «сутачныя») працэсы, а больш доўгія, якія цягнуцца і тры, і чатыры, і шэсьць месяцаў. Мы дапамагалі і Аляксею Шыдлоўскаму, і Вадзіму Кабанчуку, і Алесю Мухіну, і Паўлу Севярынцу, і іншым. Для нас галоўнае, каб людзі і іх сем’і не апынуліся зь бядой сам-насам.

Варта сказаць, што тым студэнтам, каго выключылі за палітычную актыўнасьць, мы дапамагаем уладкавацца на вучобу за межамі краіны.

— Вы займаецеся толькі «палітычнымі» справамі?

— Сфера абароны правоў чалавека значна шырэйшая. Адна са складаных справаў, якая нядаўна трапіла да нас, — гэта зварот асуджанага на сьмерць чалавека, які здолеў перадаць ліст з турмы. Ліст адрасаваны менавіта на наш цэнтр, і ён просіць дапамогі. Яго абвінавачваюць у забойствах, як ён сьцьвярджае, беспадстаўна. Ён прыводзіць аргументацыю, якая патрабуе сур’ёзнага разгляду, і мы, натуральна, будзем зьвяртацца да юрыста, які мог бы прафесійна працаваць з гэтай справай.  

— Цяпер палітычнымі арыштамі на вуліцах Менска нікога не здзівіш. Мне ўпершыню давялося ўбачыць такое на «Дзядах» 1988 года, калі на нашых вачах міліцыянты кінулі вас, Алесь, у міліцэйскую машыну.

— Сапраўды, стаж дачыненьняў зь міліцыяй у мяне даволі вялікі. Гэта пачалося з 1988 года зь «Дзядоў», якія мелі шырокі рэзананс і далі штуршок разьвіцьцю грамадскага руху на Беларусі. Я быў адным з арганізатараў мітынгу. Тады ж я быў арыштаваны і адразу асуджаны. Гэта быў імгненны суд. Мне далі вялікі па тых часах штраф — 200 рублёў, адразу дзьве мае асьпіранцкія стыпендыі. Але мне дапамаглі людзі, праявілі салідарнасьць, сабралі грошы. На працягу наступных дзесяці гадоў мяне затрымлівалі каля дваццаці разоў. Маючы такія шчыльныя адносіны зь міліцыяй, з нашымі судамі, безумоўна, я адчуваў, што патрэбна людзям.

— Чым «Вясна-96» адрозьніваецца ад іншых праваабарончых арганізацыяў? 

— Мы пабудавалі сістэму абароны тых людзей, якія трапляюць у крытычную сітуацыю. Мы — арганізацыя, якая аказвае канкрэтную, рэальную дапамогу людзям, якія пацярпелі ад палітычных рэпрэсіяў. Паказальны выпадак быў ужо напачатку 1997 года з Алесем Цішуком: ён удзельнічаў у акцыях пратэсту ў лютым, адразу ж быў схоплены і трапіў у турму, праседзеў паўтара месяцы, — а ніхто пра яго нічога не ведаў. Такая сітуацыя абсалютна недапушчальная… На працягу 1997 года пад дахам нашай арганізацыі ўзьнікла структура. Я не скажу, што яна дасканалая, але тым не менш гэта надзейная сістэма дапамогі ахвярам палітычных рэпрэсіяў.

Газета «Навіны» («Свабода»), 9 чэрвеня 1998 года гутарыла Паліна Сцепаненка.