Першым крокам на шляху да ачышчэння беларускага грамадства павінна стаць афіцыйнае прызнанне злачыннасці камуністычнага таталітарнага савецкага рэжыму і ённяшняй аўтарытарнай улады.

Пра гэта ў Мінску 31 кастрычніка на пасяджэнні экспертнага круглага стала “Люстрацыя для Беларусі” заявіў культуролаг Вацлаў Арэшка, уносячы прапановы па ўдакладненні “Канцэпцыі люстрацыі (забароны займаць дзяржаўныя пасады) для Беларусі”.
На думку навукоўцы, без публічнага і рашучага асуджэння ідэалогіі і практыкі камунізму і цяперашняй улады немажліва ачышчэнне грамадства ад цяжкай спадчыны – традыцый грэбавання мараллю, свабодамі і правамі чалавека, самім чалавечыма жыццём. Такі акт быў бы цалкам у духу Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека, рэзалюцый ПАСЕ і АБСЕ, увасабляў бы гістарычны вопыт беларускага народа, які перанёс вялікія страты за саветамі і пацярпеў ад уціску аўтарытарызму.

Важкасць такого осуджэння і ачышчэння асабліва актуальная зараз, калі аўтарытарны расійскі рэжым, узгадаваны таталітарнымі ідэалогіямі і велікарускім шавінізмам, вядзе агрэсію супраць сваіх суседзяў, былых калоній Расіі (Грузія і Україна), а таксама пагражае не толькі памежным дзяржавам, у тым ліку і Беларусі, але і ўсяму цывілізаванаму свету.
Для захавання незалежнасці Беларусі і пабудовы ў ёй плюралістычнага дэмакратычнага грамадства неабходна правесці выразную мяжу паміж таталітарным мінулым і дэмакратычнай будучыняй. Без гэтага немажліва і мяжа паміж імперскім таталітарным “рускім светам” і вольнай Беларуссю.
На меркаванне Вацлава Арэшкі, такі дзяржаўны акт асуджэння злачынных рэжымаў павінен, між іншым, уключаць забарону савецкай сімволікі і прапаганды камуністычнай савецкай ідэалогіі, заклік да ўзнаўлення гістарычнай праўды пра перыяд 1917-1991 гадоў і ушнавання памяці ахвяраў камунізму, да ачышчэння ўлады ад асобаў, вінаватых у злачынствах і злоўжываннях у перыяд аўтарытарызму, а таксама ад элементаў таталітарных ідэалогій і амаральнасці, да аднаўлення павагі да гуманістычных еўрапейскіх і нацыянальных каштоўнасцяў. Пасля прыняцця такога акту і тлумачэння людзям неабходнасці ачышчэння, пераход да люстрацыі будзе зразумелы і прыняты беларускім грамадствам, лічыць навукоўца.
Зыходзячы з меркаванняў, выказаных у дыскусіях 2013-2014 гадоў, а таксама з палажэнняў міжнародных дакументаў і вопыты іншых пастсавецкіх дзяржаў, у тым ліку Украіны, Вацлаў Арэшка прапанаваў уключыць у крытэрыі люстрацыі ў Беларусі часы савецкай улады, а другі перыяд ачышчэння грамадства пачаць не з моманту законнага абрання Аляксандра Лукашэнкі Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь, а з фактычнага дзяржаўнага перавароту, здзейсненага ўладай пад выглядам рэферэндума 24 лістапада 1996 году. Гэты перыяд мае сваю спецыфіку, бо месца масавых рэпрэсій занялі масавыя фальсіфікацыі пад час правядзення выбараў, асаблівую ролю сталі выконваць прапаганда ў дзяржаўных СМІ, абмежаванні свабоды слова і іншых асноўных свабодаў грамадзянаў. Важкае месца заняў эканамічны ўціск, у першую чаргу, на прадпрамальнікаў. Гэты ўціск ператварыўся ў “дзяржаўны рэкет”, што зросся з карупцыяй. Усё гэта, дарэчы, не выключыла прымянення розных формаў насілля, у тым ліку фізічнага тэрору супраць праціўнікаў рэжыму. Гэты тэрор быў рэалізаваны у выглядзе “знікненняў” і “загадкавых” смерцяў, нападаў на актывістаў, брутальных разгонаў деманстрацый, арыштаў, катаванняў і неапраўданых прысудаў.
Усё гэта ставіць перад працэсам люстрацыі ў Беларусі складаныя задачы. Значная частка дзяржаўных органаў у мэтах ачышчэння павінна быць цалкам альбо часткова расфарміраваная і, па неабходнасці, сфарміраваная нанова з асобаў, якія прайшлі пільную праверку не толькі ў межах самой люстрацыі, але і на прадмет незаконнай злачыннай дзейнасці, альбо дзейнасці, што парушае нормы прафесійнай этыкі. Гэта тычыцца, у першую чаргу, КДБ, інстытуту суддзяў і пракурораў, адміністрацыі і службы аховы Прэзідэнта, некаторых структураў МУС і Узброеных сілаў, а таксама службы дзяржаўнага кантролю, кіраўніцтва дзяржаўных СМІ і вышэйшага эшэлону ўлады.

На круглым стале разгладаліся асаблівасці Закону Украіны “Аб ачышчэнні ўлады”. Удзельнікі пасяджэння звярнулі ўвагу на тое, што гэты закон не тычыцца выбарных пасадаў, у тым ліку дэпутатаў, мэраў гарадоў, Прэзідэнта Украіны і мясцовага самакіравання. На думку ўкраінскіх праваабаронцаў, тут ёсці і мінус, паколькі замест таго, каб падпасці пад дзеянне гэтага закону, шэраг асобаў былі абраны парламентарыямі і апынуліся ў Вярхоўнай Радзе Украіны. Згодна закону, люстрацыі падлягае вышэйшы эшэлон улады, у тым ліку тыя, хто ўваходзіў у яго пад час прэзідэнцтва Віктара Януковіча, займаўся рэпрэсіямі пад час Майдану , а таксама асобы з кіраўніцтва КПСС і тыя, хто працаваў на савецкія спецслужбы, а зараз – на гэткія ж ведамствы іншых дзяржаў. Менавіта гэтыя людзі сёння не могуць працаваць ва ўкраінскіх дзяржаўных структурах.
Сярод недахопаў закону называлася размытасць некаторых крытэрыяў люстрацыі, якую самастойна праводзіць кожны дзяржаўны орган краіны пад кіраўніцтвам Міністэрства юстыцыі, што, дарэчы, не мае права ўмешвацца ў працэс ачышчэння дзяржаўнага апарату. Паколькі люстрацыя тычыцца каля 1 мільёну службоўцаў, яна бузумоўна аслабіць дзяржаўны апаарат. Апроч таго, не вызначаны парадак замены звольненых чыноўнікаў. Такая хада падзей, на думку праваабаронцаў, прывядзе да росту ўплыву сябраў добраахвотніцкіх батальёнаў пасля іх вяртання з зоны антытэрарыстычнай аперацыі, унясенню элементаў валюнтарызму і ахлакратыі ў жыццё краіны. Разам з тым, трэба мець на ўвазе, што закон аб ачышчэнні ўлады з’яўляецца часткай рэфармавання ўкраінскай дзяржавы, бо са старым складам чынавенства проста немажліва рухацца наперад.
На пасяджэнні ўзнімалася праблема не толькі рэабілітацыі пацярпелых ад недэмакратычных рэжымаў, але і матэрыяльнай кампенсацыі за ўсё тыя страты, што пацярпелі ахвяры.

Марат Гаравы “Новы час”