Блакада чыгункі ў Оршы
24-26 красавіка 1991 года ў Воршы – дні, у якіх адбывалася блакада чыгункі – унікальная масавая падзея ў найноўшай гісторыі Беларусі. Рашэнне пра блакаванне чыгункі было прынятае 24 красавіка падчас масавага мітынгу на Цэнтральнай плошчы каля ўнівермагу. 25-га красавіка чыгунка была заблакаваная. 26 красавіка блакада чыгункі была знятая – пратэстоўцы прайшлі арганізаванымі шэрагамі ў Куцеінскі манастыр, дзе набажэнствам была адзначаныя 5-ыя ўгодкі Чарнобыльскай катастрофы. Пратэсты ў Оршы праходзілі арганізавана, без ахвяраў, пратэстоўцы на сабраныя грошы ездзілі на перамовы ў Менск і выдавалі газету “Рабочая Воля” (выйшла 4 нумары).
Галіна Сініцына, выкладчыца англійскай мовы, сведка падзей: Памятаеце 1991 год? Усё развальвалася, прамысловасць развальвалася. Зарабіць было вельмі цяжка. І была маса незадаволеных. Як я цяпер разумею, прычыны для незадаволенасці ва ўсіх людзей былі розныя. І проста быў пратэст супраць таго, што існуе. Людзям хацелася пераменаў! Час быў дзіўны тады. У паветры пахла свабодай. «Уся ўлада народу!» – такія былі лозунгі, абстрактныя вельмі. Але яны траплялі на падрыхтаваную глебу… Людзям хацелася нешта рабіць.
Ігар Грышанаў, гаспадар аграсядзібы, ў 1991 годзе ўдзельнік страйкаму: У 1991 годзе наступіла «Паўлаўская рэформа», і людзі былі глыбока абураныя. Людзі працавалі, збіралі па капейчыне – хто на машыну, хто на кватэру, хто – дзецям. Усе гэтыя грошы згарэлі. Адзін з самых першых мітынгаў рабочых і абураных жыхароў горада Воршы адбыўся ў Гарадскім парку. Я памятаю абурэнне жанчын: “Як жа так? Нам дзяцей няма чым карміць! “І убачыўшы стыльна апранутага ў скураным плашчы старшыню гарвыканкама, тузалі за гэты плашч, ледзь не парвалі яму гэты плашч. І ўсё гэта адбывалася на нашых вачах. Ускосна ці не ўскосна, але за ўсё, што адбывалася ў той час павінна была адказваць кампартыя, якая ўзначальвала Савецкі Саюз. А як спытаць з іх? Ці ёсць досвед, як пытацца? Няма. І пасля гэтага стыхійнага мітынгу людзі дамовіліся на наступны дзень арганізаваць мітынг на плошчы каля ўнівермага. І ўсё чамусьці спадзяваліся, што на Плошчы будзе нейкі вынік. Што на Плошчу прыйдуць нейкія сур’ёзныя люди. Мы запрашалі туды і партыйны камітэт горада, і кіраўнікоў прадпрыемстваў. Але на жаль, з іх ніхто не з’явіўся. Яны стаялі з-за кута глядзелі на ўсё, што адбываецца. А з каго спытаць? Хто дасць адказ? І, каб прыцягнуць увагу да пратэстаў, людзі вельмі арганізавана і прыгожа, як дэманстрацыя на 1-га мая людзі з плошчы пайшлі па вуліцы Міра ў бок чыгункі.
Аляксандр Ладохін, высокакваліфікаваны фрэзероўшчык, у 1991 годзе ўдзельнік страйкаму: У красавіку 1991 года раніцай людзі прачнуліся, і ўжо сталі бядней у два разы. Таму што цэны ў два разы падняліся, а тая ж самая зарплата засталася. Першы раз мы сабраліся Гарадскім парку, дзе был стары кінатэатр. На сцэне гэтага кінатэатра быў абраныя страйкам. 24 чалавекі, здаецца было. З розных прадпрыемстваў былі людзі. У тым ліку і мяне абралі ад завода Легмаш.
Аляксандра Вашкевіч, рабочая завода Легмаш, удзельніца падзеяў: Дэманстранты прыйшлі да прахадной Легмаш з боку Інструментальнага завода. На тэрыторыю завода іх не пусцілі. Тут узбунтаваліся ўнутры завода: “Чаму не пускаеце?” І тут дырэктар завода, напэўна, пабаяўся, каб не узбунтаваліся ўнутры завода. Нашы завадчане рваліся праз прахадную, іх не пускалі. Потым быў загад: “Прапусціць праз прахадную!” Прахадную нам адкрылі і мы сустрэліся з інструментальшчыкамі, і пайшлі – Легмаш і Інструментальны – на вакзал.
Алесь Кажамяка, мастак удзельнік падзеяў: Ні на адной дэманстрацыі такога не было. Гэта іншае перажыванне. Гэта іншыя спадзяванні. Зусім іншыя. Настрой у людзей быў не такі, як на звычайнай дэманстрацыі на 1-ае мая. Я памятаю момант, калі Мікалай Разумаў сказаў: “Ну, што? Пойдзем блакаваць чыгунку?” І людзі сказалі: “Пойдзем!” Вот узялі і пайшлі.
Алесь Шутаў, грамадскі актывіст, у 1991 годзе ўдзельнік падзеяў: Шок, страта ўпэўненасці ў сабе, асабліва ў шматдзетных сем’ях. Асабліва ў сем’ях, якія не мелі багатых сваякоў, якія маглі бы дапамагчы. Вось гэты шок і пачуццё адчаю і разгубленасці выплеснулася на вуліцы ў красавіку 1991 года і было тым каталізатарам, які падштурхнуў выступленні рабочых. Першы мітынг адбыўся ў Гарадскім парку. Выглядала ўсё даволі стыхійна. Такога не было, відаць, з часоў Кастрычніцкай рэвалюцыі. Натоўпы людзей пад чырвонымі сцягамі. Не сказаць, што было шмат сцягоў, але сцягі былі чырвоныя. Хтосьці трымаў нават у руках партрэт Леніна. Прыйшлі ў Гарадскі парк, каб пратэставаць супраць павышэння коштаў. На наступных мітынгах было бачна, як замест чырвоных сцягоў з’яўляюцца бел-чырвона-белыя. І як ад пытання зніжэння коштаў людзі ўсё больш пачынаюць пераходзіць да палітычных патрабаванняў – змены дзейнасці структур КПСС на прадпрыемствах. Усе былі шакіраваны падвышэннем коштаў і ўсе планавалі патрабаваць, каб была прынята пастанова, якая бы адвярнула кошты на той ўзровень, які існаваў да красавіцкага павышэння. Натоўп людзей, які рушыў на вакзал нагадваў неўтаймаваную самастойную святочную Першамайскую дэманстрацыю, толькі не хапала паветраных шарыкаў для афарбоўкі атмасферы. Я памятаю, што пачуцці былі больш прыўзнятыя. Больш усмешак было на тварах, больш натхнення, калі ішлі блакаваць аршанскі чыгуначны вузел. Людзі верылі, што ім выпала шчасце змяніць гісторыю краіны і яны ў гэты самы момант гэтым займаюцца – мяняюць сваю гісторыю.
Аляксандр Станіслававіч Длугаш, у 1991 начальнік міліцыі горада: 25-га красавіка на працягу, фактычна 8-мі гадзінаў чыгунка была блакаваная, спыніўся рух цягнікоў з Маскоўскага напрамку і з Віцебскага напрамку. Паралельна праходзіў мітынг, на якім выступалі Мікалай Разумаў ды іншыя ўдзельнікі ініцыятыўнай групы. І мне давялося выступаць. Я ўгаворваўкаб людзі спынілі блакаванне. З пасажырскіх цягнікоў сталі выходзіць жанчыны, дзеці плакалі, прасілі разблакаваць дарогу, даць рух цягнікоў. Пасля абеду прыехаў дэпутат Вярхоўнага Савета Глушкевіч Яўген Міхайлавіч, прыехаў Чаргінец Мікалай Іванавіч – начальнік лінейнага ўпраўлення міліцыі на транспарце. У сітуацыі, якая склалася на вакзале, выкарыстоўваць сілу было катэгарычна нельга. Гэта магло прывесці, па-першае, да траўмавання людзей. Маглі быць траўмы, маглі быць ахвяры. Па-другое, разгон дэманстрантаў ды іх затрыманне маглі ў далейшым пацягнуць за сабой акцыі грамадзянскага непадпарадкавання, якія маглі разгарнуцца невядома на які час у горадзе.
Масавыя выступленні рабочых ў Оршы адбыліся следам за мінскімі падзеямі. Першапачаткова працоўныя вылучалі патрабаванні эканамічнага парадку, якія потым перараслі ў патрабаванні палітычнага парадку, сярод якіх былі – дэпартызацыю і перадача гаркама партыі пад дзіцячую Школу мастацтваў.
