Да такой высновы прыйшлі ўдзельнікі круглага стала «Курапаты: праблемы статусу і ахоўных зонаў», што адбыўся вечарам 18 лютага ў Мінску.

На пасяджэнні адзначалася, што галоўную ролю ў захаванні асяроддзя гісторыка-культурнай каштоўнасці міжнароднага значэння “Месца згубы ахвяраў палітычных рэпрэсій 30-40-х гадоў XX стагоддзя ва ўрочышчы Курапаты” адыгрывае менавіта ахоўная зона гэтага выбітнага помніку трагедыі беларускага народу.

Але межы гэтай зоны былі ўведзены ў прававое поле пастановай Міністэрства культуры толькі 12 мая 2004 году – праз 11 гадоў пасля таго, як у 1993 годзе на выснове працы археолагаў Інстытуту гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі былі зацверджаны межы самаго мемарыялу і ён быў унесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.

Падрыхтоўка праекту ахоўнай зоны ўрочышча пачалася пасля падзей 2001-2002 гадоў, звязаных з пашырэннем МКАД і супрацьстаяннем ў Курапатах. У 2003 годдзе па заказу Беларускай асацыяцыі ахвяраў палітычных рэпрэсій архітэктары Таццяна Косціч і Вольга Кукуня з сталічнага інстытуту “Праектрэстаўрацыя” распрацавалі навукова, у тым ліку гістарычна, абгрунтаваны праект ахоўнай зоны Курапатаў з мемарыялізацыяй урочышча. Прычым, аўтары ўбачылі мемарыял у выглядзе парослага збажыною поля — поля жалобы і смутку, па якім віецца апошняя дарога бязвінных ахвяраў — дарога за небакрай. Дарэчы, гэты шлях, так званая “Дарога смерці”, па якой ў 1930-я гады людзей вазілі на “чорных варанках” з Мінска на Курапаты на расстрэл не толькі тапаграфічна вызначаны, але і дагэтуль бачны з космасу на полі паміж урочышчам і Экспабелам.

У 2003 годзе на гэтым полі з усходняга боку Курапатаў распачалася пабудова катэджнага пасёлку “Сонечны” з царквою Беларускага экзархату Рускай праваслаўнай царквы. Прычым, першую пачалі ўзводзіць менавіта царкву. Але пад уціскам грамадскасці Мінкультуры заставіла суб’ектаў гаспадарання і забудоўшчыкаў адмовіцца ад гэтых планаў. Спынілася ўзвядзенне царквы, яе фундамент быў разабраны, а катлаван засыпаны. Трэба аддаць належнае ўпраўленню па ахове гісторыка-культурнай спадчыны і рэстаўрацыі Мінкультуры, кіраўніцтва якога знайшло ў сабе мужнасць абараніць недатыкальнасць прылеглай да Курапатаў тэрыторыі.

Урэшце толькі пасля гэтых падзей Міністэрства культуры зацвердзіла часовую схему (менавіта часовую схему, а не пастаянна дзеючы праект!) зонаў аховы Курапатаў, якая ўключае зоны ахоўную, рэгулюемай забудовы і аховы ладшафту. Прычым, Мінкультуры значна скараціла прапанаваную Косціч і Кукуняй плошчу ахоўнай зоны помніка з яго усходняга боку.

Але нават зацвярджэнне схемы зонаў аховы Курапатаў не спыніла юрыдычных асоб і забудоўшчыкаў ад спакусы забудаваць рознымі аб’ектамі прылеглую да мемарыялу тэрыторыю паміж МКАД і дарогай Заслаўе-Калодзішчы.

Так, ў ахоўнай зоне Курапатаў з іх заходняга боку незаконна пабудаваны чатыры домікі рэстаранна-забаўляльнага комплексу, а аднагалоснае рашэнне нарады з удзелам прадстаўнікоў Міністэрства культуры, Мінскага аблвыканкама, Генеральнай пракуратуры, заказчыка і іншых зацікаўленых структураў ад 27 снежня 2012 году аб вынасе вышэйназваных домікаў да гэтай пары не выканана. Забудоўшчыкі пасёлку “Сонечны”, узведзенага за дарогаю Заслаўе-Калодзішчы, патрабуюць дапусціць іх на тэрыторыю ахоўнай зоны Курапатаў з іх паўночнага боку.

Але найбольшую пагрозу для мемарыялу ўяўляюць планы будаўніцтва Міжнароднага выставачнага цэнтру на полі паміж Курапатамі і Экспабелам, частка якога ўваходзіць у ахоўную зону помніка. Грамадскасць лічыць недапушчальнымі любыя праектна-вышукальніцкія працы на тэрыторыі ахоўнай зоны Курапатаў, паколькі такія працы прывядуць да знішчэння асяроддзя помніка з яго ўсходняга боку, у тым ліку і “Дарогі смерці”.

У гэтай сітуацыі грамадскія актывісты накіравалі лісты міністру культуры і генеральнаму пракурору з просьбай забяспечыць выкананне заканадаўства аб непарушнасці межаў ахоўнай зоны Курапатаў. Калі ж адказ будзе адмоўны, грамадскасць мяркуе абскардзіць у судзе дзеянні вышэйназваных структур.

Удзельнікі круглага стала выказалі надзею, што кіраўніцтва ўпраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны і рэстаўрацыі Мінкультуры падыдзе да вырашэння праблемы непарушнасці ахоўнай зоны помніку з пачуццём гістарычнай адказнасці і зробіць адзіна правільны выбар у абарону законнасці і Курапатаў.

У адваротным выпадку вядомы беларускі праваабаронца Гары Паганяйла прапанаваў менавіта праз суд, законна бараніць ахоўную зону Курапатаў. На ягонае меркаванне, сярод заяўнікаў зыску ў суд могуць выступіць як адпаведныя грамадскія аб’яднанні, так і асобныя грамадзяне.

Удзельнікі пасяджэння падтрымалі прапанову Гары Паганяйлы аб падрыхтоўцы заявак ў Мінгарвыканкам і Мінаблвыканкам аб правядзенні ў Курапатах ці ў іншым месцы сталіцы мітынгу грамадскасці ў абарону ахоўнай зоны народнага мемарыялу.

Таксама падтрыманыя прапановы вядомага беларускага грамадска-палітычнага дзеяча і мовазнаўцы Вінцука Вячоркі сканцэнтраваць увагу грамадства і незалежнай прэсы на сітуацыі вакол усходняй мяжы ахоўнай зоны Курапатаў, на неабходнасць накіраваць адпаведны ліст ў Беларускую гандлёва-прамысловую палату, а таксама падоўжыць “вельмі эфектыўную практыку” правядзення круглых сталоў па праблемах народнага мемарыялу з удзелам спецыялістаў у розных галінах.

На пасяджэнні таксама адзначалася, што апошнім часам мусіруецца пытанне аб змене юрыдычнага статусу Курапатаў, як месца згубы ахвяраў палітычных рэпрэсій 1930-1940-х гадоў, і наданні яму статусу мемарыяльных могілак ці мемарыяльнага парку, якія, дарэчы, не прадугледжаны айчынным заканадаўствам.

Вядомы беларускі археолаг, кандыдат гістарычных навук Валянціна Вяргей распавяла, што ў гісторыка-культурным кантэксце паняцце “могільнік” азначае пахаванне людзей згодна нейкай абраднасці, у тым ліку паганскай, юдзейскай, праваслаўнай, каталіцкай і мусульманскай. Прычым, тая ці іншая абраднасць выконваецца пад час пахавання любога чалавека, які памёр натуральнай смерцю, ці загінуў недзе ад насілля, сказала навукоўца. Курапаты ж з’яўляюцца не могільнікам, а месцам згубы (ці гвалтоўнай смерці, пакарання смерцю, пагібелі, забойства, знішчэння, расстрэлу) ахвяраў палітычных рэпрэсій без выканання якіх-небудзь людскіх традыцый, падкрэсліла археолаг.

Яна звярнула ўвагу на тое, што змена статусу Курапатаў не на карысць помніку і аніяк не паўплывае на яго добраўпарадкаванне, бо для гэтага трэба выдзяленне значных мэтавых сродкаў з бюджэту. А спроба дабіцца такіх сродкаў на мемарыялізацыю Курапатаў у 2001 годзе праз Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу нічога не дала, сказала Валянціна Вяргей.

Удзельнікі круглага стала прыйшлі да высновы аб неабходнасці захаваць існуючы статус Курапатаў.

Марат Гаравы “Новы час”